Prowadzenie gospodarstwa z bratem - wspólna działalność rolnicza i pozarolnicza

Współwłasność łączna i ułamkowa

Pan i Pański brat postanowiliście objąć gospodarstwo współwłasnością. Zatem zacznijmy właśnie od zagadnienia współwłasności, które  zostało uregulowane w art. 195-221 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. z 2018 r., poz.1025; dalej „K.c.”). Zgodnie z art. 195 K.c. – własność tej samej rzeczy może przysługiwać niepodzielnie kilku osobom (współwłasność). Pojęcie niepodzielności konkretnej współwłasności oznacza, że każdemu współwłaścicielowi przysługuje prawo do całej rzeczy, a nie tylko do jej części, która odpowiada udziałowi. W przypadku współwłasności nieruchomości określonej w częściach ułamkowych każdy ze współwłaścicieli ma określony ułamkiem udział w nieruchomości. W myśl art. 198 K.c. – każdy ze współwłaścicieli może rozporządzać swoim udziałem bez zgody pozostałych współwłaścicieli. W polskim prawie mamy do czynienia z współwłasnością łączną (wspólną) bądź ułamkową. Współwłasność wspólna występuje w przypadku współwłasności małżeńskiej, która powstaje z chwilą zawarcia małżeństwa. Współwłasność ułamkowa polega na tym, że udział w nieruchomości każdego właściciela jest określony wartością ułamkową. Jeżeli w księdze wieczystej nie ma informacji o przysługującej części ułamkowej nieruchomości, domniemywa się, że części te są równe. Współwłasność ułamkowa oznacza natomiast, że każdy ze współwłaścicieli ma ułamkowo określony udział w danej rzeczy, ale bez fizycznego wyodrębniania jej części. Jeśli nieruchomość gruntowa zabudowana domem mieszkalnym należy przykładowo do dwóch osób po połowie – każdej z nich przysługuje udział wynoszący 1/2 zarówno w każdym metrze gruntu, jak i domu.

Aby ustanowić współwłasność gospodarstwa Pana brata, należy udać się do notariusza i tam zawrzeć w formie aktu notarialnego albo umowę darowizny, albo umowę sprzedaży (odradzam wobec zapłacenia podatku od dochodu przez Pana brata jako przedsiębiorcy i czynnego płatnika VAT). W umowie należy określić, w jakim ułamku (np. 1/2, 1/3, 1/4 itd.) ustanawia się współwłasność albo zrobić to procentowo (po 50% lub 25% i 75%). Do zawarcia takiej umowy konieczny jest aktualny wypis z księgi wieczystej nieruchomości oraz akt własności nieruchomości.

Zobacz również: Powrót do statusu rolnika ryczałtowego

Księgi wieczyste

Po zawarciu umowy następuje postępowanie wieczystoksięgowe przed sądem w postępowaniu niejawnym. Stronami postępowania są wnioskodawca i osoba, na której rzecz współwłasność ma być ustanowiona. Postępowanie następuje na wniosek, który powinien być złożony na urzędowym formularzu (możliwe pobranie we właściwym miejscowo sądzie). Wniosek może być złożony przez każdego ze współwłaścicieli. Formularz urzędowy nie jest wymagany, jeżeli notariusz przekaże sądowi wypis aktu notarialnego, który zawiera wniosek o dokonanie wpisu do księgi wieczystej. Taki wniosek traktowany jest jako złożony przez uprawnionego. Oprócz opłat notarialnych należy liczyć się również z obowiązkiem zapłaty podatku – od czynności cywilnoprawnych w przypadku umowy sprzedaży, a w przypadku darowizny – podatku od spadków i darowizn. Skoro jednak są Panowie rodzeństwem, to brat może przekazać Panu darowiznę bez żadnego podatku, jako że należą Panowie do tzw. „0” grupy podatkowej. No i jeszcze opłata uiszczana w postępowaniu o wpis do księgi wieczystej. Jeżeli umowa ustanowiona będzie przed notariuszem, to wszelkie czynności związane z wpisem do księgi wieczystej wykona za Panów, za odpowiednia opłatą, notariusz.

Zarządzanie nieruchomością wspólną

Skoro już Panowie ustanowicie współwłasność gospodarstwa rolnego, to zarządzacie nim wspólnie. Od woli samych stron stosunku współwłasności (czyli od Panów) zależy, w jaki sposób uregulują swoje wewnętrzne rozliczenia z tytułu nakładów i zarządzania wspólnym gospodarstwem.

Jak wynika z 207 K.c. – pożytki i inne przychody z rzeczy wspólnej przypadają współwłaścicielom w stosunku do wielkości udziałów; w takim samym stosunku współwłaściciele ponoszą wydatki i ciężary związane z rzeczą wspólną. Jeśli więc w stosunku do przedmiotowego gospodarstwa współwłaścicielom, czyli Panom, przysługiwać będą udziały w wysokości 1/2, to istnieje kodeksowe domniemanie, że wszelkie przychody i wydatki także będą dzielone pomiędzy Was w stosunku 50:50. Trzeba jednak pamiętać, że omawiana norma prawna nie ma charakteru bezwzględnie obowiązującego i współwłaściciele mogą w ramach zasady swobody umów odmiennie ukształtować zasady rozliczeń wydatków i ciężarów związanych z rzeczą wspólną. Współwłaściciele mogą na przykład umownie ustalić inne proporcje w kosztach wydatków i ciężarów, nieodpowiadające stosunkowi wielkości udziałów we współwłasności. Współwłaściciele mają dużą swobodę w określaniu sposobu korzystania z nieruchomości wspólnej. Każde rozwiązanie, które jest akceptowane przez zainteresowanych i nie prowadzi do ich rażącego pokrzywdzenia, jest więc dopuszczalne.

Zatem przy współwłasności gospodarstwo rolnego będzie traktowane jako jeden organizm.

Zobacz również: Kara za brak OC traktora

Kwalifikacje rolnicze

Natomiast jeżeli Panowie chcieliby jednak posiadać dwa niezależne od siebie gospodarstwa, to Pana brat musi dokonać podziału posiadanego gruntu rolnego na dwie działki (zakładając dla drugiej księgę wieczystą), a następnie sprzedając jedną z nich Panu albo dokonując darowizny. Przy czym należy pamiętać, że aby nabyć grunty rolne, trzeba spełniać pewne wymogi – kwalifikacje rolnicze. Zgodnie z ustawą o kształtowaniu ustroju rolnego uważa się, że osoba fizyczna posiada kwalifikacje rolnicze, jeżeli uzyskała:

• wykształcenie podstawowe, gimnazjalne lub zasadnicze zawodowe inne niż rolnicze i posiada co najmniej 5-letni staż pracy w rolnictwie, lub
• wykształcenie wyższe inne niż rolnicze i posiada co najmniej 3-letni staż pracy w rolnictwie albo wykształcenie wyższe inne niż rolnicze i ukończone studia podyplomowe w zakresie związanym z rolnictwem, albo wykształcenie średnie inne niż rolnicze i posiada co najmniej 3-letni staż pracy w rolnictwie, lub
• tytuł kwalifikacyjny lub tytuł zawodowy, lub tytuł zawodowy mistrza w zawodzie przydatnym do prowadzenia działalności rolniczej i posiada co najmniej 3-letni staż pracy w rolnictwie, lub
• wykształcenie rolnicze zasadnicze zawodowe, średnie lub wyższe.

Natomiast za staż pracy, zgodnie z art. 6 ust. 3 ustawy o kształtowaniu ustroju rolnego, uznaje się okres, w którym osoba fizyczna:

1) podlegała ubezpieczeniu społecznemu rolników lub

2) prowadziła działalność rolniczą w gospodarstwie rolnym o obszarze nie mniejszym niż 1 ha stanowiącym jej własność, przedmiot użytkowania wieczystego, przedmiot samoistnego posiadania lub dzierżawy, lub

3) była zatrudniona w gospodarstwie rolnym na podstawie umowy o pracę lub spółdzielczej umowy o pracę, wykonując pracę związaną z prowadzeniem działalności rolniczej, (…).”

Jednak do darowizny gospodarstwa rolnego może dojść z pominięciem powyższych zasad, jeżeli nieruchomość rolną w drodze darowizny nabędzie osoba bliska zbywcy (np. brat). Może zatem być Pan rolnikiem będącym współposiadaczem gospodarstwa, jak również wyodrębnionego gospodarstwa po dokonaniu podziału przez Pana brata.

Działalność w formie spółki cywilnej

Nie ma też przeszkód, aby prowadził Pan z bratem działalność pozarolniczą związaną z handlem w postaci spółki cywilnej. Jednak zanim Panowie taką spółkę założą, najpierw będzie Pan musiał zarejestrować się w CEIDG jako przedsiębiorca. Następnie w celu zawiązania spółki cywilnej należy dokonać:

• rejestracji wspólników w CEIDG,
• zawarcia umowy spółki cywilnej,
• zgłoszenia do GUS – w celu uzyskania numeru REGON,
• zgłoszenia do urzędu skarbowego – w celu otrzymania numeru NIP,
• opłacenia podatku od czynności cywilnoprawnych (0,5% od wysokości wniesionego wkładu),
• aktualizacji danych wspólników w CEIDG.

Zgodnie z art. 4 ust. 2 ustawy – Prawo przedsiębiorców za przedsiębiorców uznaje się wspólników spółki cywilnej w zakresie wykonywanej przez nich działalności gospodarczej. Wynika stąd, że spółka cywilna nie posiada osobowości prawnej, a w jej imieniu wykonują ją jej wspólnicy jako zarejestrowani w rejestrze przedsiębiorców przedsiębiorcy. Znaczenie takiego ukształtowania podmiotowości w ramach spółki cywilnej przejawia się m.in. w postępowaniach sądowych lub administracyjnych – przymiot strony posiadają w imieniu spółki jej wspólnicy, natomiast na gruncie podatkowym oznacza to, że opodatkowania dochodu uzyskiwanego przez spółkę dokonują jej wspólnicy – każdy z osobna we własnym imieniu.

Zatem jako rolnicy, Pan i Pana brat, możecie prowadzić działalność gospodarczą obok działalności rolniczej. To znaczy, że rolnika można uznać za osobę fizyczną prowadzącą we własnym imieniu działalność gospodarczą, czyli za przedsiębiorcę w rozumieniu art. 43(1) Kodeksu cywilnego. Tezę taką potwierdza orzecznictwo, m.in. wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 21 maja 2013 r. (VI ACa 1472/12) oraz wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 29 sierpnia 2007 r. (II OSK 1618/06).

Rolnik indywidualny (ryczałtowy) a VAT

Rolnikiem indywidualnym, czy ryczałtowym, zgodnie z art. 2 pkt 19 ustawy o VAT, jest rolnik dokonujący dostawy produktów rolnych pochodzących z własnej działalności rolniczej lub świadczący usługi rolnicze, korzystający ze zwolnienia od podatku na podstawie art. 43 ust. 1 pkt 3 ustawy o VAT, z wyjątkiem rolnika obowiązanego na podstawie odrębnych przepisów do prowadzenia ksiąg rachunkowych.

Pana brat, jako podatnik VAT czynny, dla wszystkich czynności wykonywanych w ramach prowadzonej przez siebie działalności gospodarczej (tj. dla czynności wykonywanych zarazem w ramach działalności gospodarczej oraz działalności rolniczej) występuje jako jeden podatnik podatku od towarów i usług. Dokonując rejestracji jako podatnik VAT czynny, Pana brat dokonał jej dla wszystkich czynności wykonywanych w ramach prowadzonej przez siebie działalności gospodarczej, występując jako podatnik podatku od towarów i usług w rozumieniu art. 15 ust. 1 ustawy VAT. Podmiot będący rolnikiem ryczałtowym nie może bowiem łączyć dwóch statusów – podatnika VAT zwolnionego jako rolnik ryczałtowy (niemającego obowiązku składania deklaracji, prowadzenia ewidencji, wystawiania faktur) i jednocześnie podatnika VAT czynnego – w zakresie działalności gospodarczej. Po rejestracji nie jest więc możliwe stosowanie art. 43 ust. 1 ustawy o VAT do sprzedaży wytworzonych w gospodarstwie produktów rolnych. Zgodnie z nim zwalnia się od podatku dostawę produktów rolnych pochodzących z własnej działalności rolniczej, dokonywaną przez rolnika ryczałtowego, oraz świadczenie usług rolniczych przez rolnika ryczałtowego. Tym samym Pana brat występując jako podatnik VAT czynny dla wszystkich czynności wykonywanych w ramach prowadzonej przez siebie działalności gospodarczej (tj. dla czynności wykonywanych zarazem w ramach działalności gospodarczej oraz działalności rolniczej). Jeśli prowadzi się jednoosobową działalność gospodarczą, gdzie jest się podatnikiem VAT czynnym i jednocześnie jest się rolnikiem, który zrezygnował ze zwolnienia od podatku na podstawie art. 43 ust. 1 pkt 3, należy sporządzić jedną deklarację dla podatku od towarów i usług VAT-7/VAT-7K , która zawiera dane łączne. Należy zatem prowadzić wspólny rejestr na potrzeby podatku od towarów i usług. Ta sama zasada będzie dotyczyła Pana, gdy założy Pan własną działalność w celu zawiązania z bratem spółki cywilnej.

Rolnik, który zrezygnował ze zwolnienia od podatku i w konsekwencji stał się czynnym podatnikiem VAT, może po upływie 3 lat od daty rezygnacji ze zwolnienia ponownie skorzystać ze zwolnienia (zrezygnować ze statusu czynnego podatnika VAT). Zwolnienie to obowiązuje pod warunkiem pisemnego zawiadomienia naczelnika urzędu skarbowego przed początkiem miesiąca (kwartału), od którego podatnicy ci ponownie chcą skorzystać ze zwolnienia.

Dodatkowo należy w tym miejscu powołać się na art. 2 ust. 1 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, który wskazuje, że przepisów ustawy nie stosuje się do przychodów z działalności rolniczej, z wyjątkiem przychodów z działów specjalnych produkcji rolnej. To oznacza, że podmioty prowadzące działalność rolniczą są obowiązane opłacać podatek rolny. W tej sytuacji przedmiotem opodatkowania będą grunty sklasyfikowane w ewidencji gruntów i budynków jako użytki rolne lub jako grunty zadrzewione na użytkach rolnych. Tym samym prowadząc działalność rolniczą, nie odprowadza Pan podatku od osiągniętego dochodu. Bowiem wysokość podatku zależy od powierzchni oraz klasyfikacji gruntu.

Ubezpieczenie społeczne rolników

Kwestie związane z ubezpieczeniem zdrowotnym rolników są regulowane przez ustawę z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników oraz ustawę z dnia 13 stycznia 2012 r. o składkach na ubezpieczenie zdrowotne rolników za lata 2012-2016.

Należy pamiętać, że rolnicy podlegają odrębnemu ubezpieczeniu społecznemu, które obejmuje osoby posiadające gospodarstwa rolne o powierzchni powyżej 1 ha przeliczeniowego lub działy specjalne oraz domowników rolnika.

Natomiast rolnik, który opłaca składki w KRUS i dodatkowo prowadzi lub rozpoczyna prowadzenie pozarolniczej działalności gospodarczej, nie ma obowiązku rezygnowania z ubezpieczenia rolniczego w KRUS i przechodzenia na ubezpieczenie ZUS. Aby jednak zachować prawo do ubezpieczenia w KRUS, trzeba zachować pewne warunki określone w art. 5a ww. ustawy z 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników. Zgodnie z tym przepisem – rolnik lub domownik, który rozpoczyna prowadzenie pozarolniczej działalności gospodarczej, może nadal podlegać ubezpieczeniu społecznemu rolników, jeśli:

1. podlegał temu ubezpieczeniu w pełnym zakresie z mocy ustawy nieprzerwanie przez co najmniej 3 lata i nadal prowadzi działalność rolniczą lub stale pracuje w gospodarstwie rolnym, obejmującym obszar użytków rolnych powyżej 1 ha przeliczeniowego, lub w dziale specjalnym w rozumieniu ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników,
2. złoży w KRUS oświadczenie o kontynuowaniu tego ubezpieczenia w terminie 14 dni od rozpoczęcia wykonywania pozarolniczej działalności gospodarczej lub rozpoczęcia współpracy przy prowadzeniu tej działalności,
3. nie jest pracownikiem i nie pozostaje w stosunku służbowym,
4. nie ma ustalonego prawa do emerytury lub renty albo do świadczeń z ubezpieczeń społecznych,
5. kwota należnego podatku dochodowego za poprzedni rok podatkowy od przychodów z pozarolniczej działalności gospodarczej (jeżeli działalność ta była prowadzona) nie przekracza określonej kwoty granicznej. Roczna kwota graniczna, podlega corocznej waloryzacji wskaźnikiem cen towarów i usług konsumpcyjnych ogółem i jest ogłaszana w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski”; w drodze obwieszczenia Ministra właściwego do spraw rozwoju wsi.

Szczególnie zwracam uwagę na warunek nieprzekroczenia kwoty granicznej określonej w pkt 5, ponieważ jej utrzymanie pozwala na pozostawanie przez rolnika w systemie ubezpieczeniowym KRSU-u. Obwieszczeniem Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 30 kwietnia 2012 r. (M.P. z 2012 poz. 274) roczna kwota graniczna podatku dochodowego należnego od przychodów z pozarolniczej działalności gospodarczej za rok podatkowy 2020 wynosiła 3540 zł. Roczna kwota graniczna podlega corocznej waloryzacji wskaźnikiem cen towarów i usług konsumpcyjnych ogółem, określonym w ustawie budżetowej za rok, którego kwota dotyczy, ustawie o prowizorium budżetowym lub ich projektach (jeżeli odpowiednie ustawy nie zostały uchwalone). Trzeba jednak pamiętać, że jeśli Pan, jako rolnik, przekroczy limit podatku dochodowego od prowadzonej działalności, będzie Pan musiał przenieść się do ZUS albo zamknąć działalność gospodarczą. Jeśli zdecyduje się Pan na jej zamknięcie, to dodatkowe zarobkowanie za pomocą działalności pozarolniczej przy jednoczesnym utrzymaniu ubezpieczenia w KRUS będzie mógł Pan podjąć dopiero po upływie 3 lat.

Z uwagi na to, że ubezpieczenie w KRUS ma charakter ubezpieczenia „dopełniającego”, tj. takiego, które skutkuje tylko wtedy, kiedy rolnik nie ma innego tytułu do ubezpieczenia, to każdy rolnik, który decyduje się na jakąkolwiek inną działalność nierolniczą poza jego gospodarstwem musi liczyć się z tym, że jest to sytuacja, w której może on utracić prawo do podlegania rolniczemu ubezpieczeniu społecznemu, jeżeli nie dotrzyma wyżej opisanych warunków. Stąd też każdy rodzaj podejmowanej działalności winien być zgłoszony do właściwej dla danego rolnika jednostki terenowej KRUS.

Program Rozwoju Obszarów Wiejskich (PROW)

Wspominając o programie modernizacyjnym PROW, ma Pan zapewne na myśli działania przyczyniające się do rozwoju infrastruktury technicznej, które są realizowane zarówno w ramach odrębnych działań, jak również poprzez działanie Leader Lokalna Strategia Rozwoju. Leader jest dokumentem, który stanowi podstawę do działań podejmowanych przez Lokalną Grupę Działania na danym terenie, niestety bez znajomości Leadera z Pana obszaru nie mogę wskazać, na co skierowane są jego działania. Z całą jednak pewnością nie może on łamać prawa, w związku z tym w przypadku ustanowienia przez Panów współwłasności gospodarstwa, Leader nie może go podzielić na dwa. To może zrobić tylko właściciel. Natomiast w przypadku współwłasności gospodarstwa, w przypadku zakupu np. traktora przez jednego z Panów, mogą Panowie w drodze umowy:

• odsprzedać udziały w rzeczy (traktor) – wówczas dojdzie do współwłasności,
• oddać rzecz w najem, dzierżawę, leasing czy skonstruować umowę o podobnym charakterze.

Tu na marginesie warto przypomnieć o art. 353¹ Kodeksu cywilnego, gdzie czytamy, że strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego.

Z wyborem określonej drogi postępowania łączą się skutki podatkowe. Skoro zakupi Pan rzecz, np. traktor (faktura będzie wystawiona na Pana), to może Pan odliczyć VAT w całości (o ile będzie Pan prowadził równolegle z rolniczą działalność gospodarczą). Jeżeli Pan dokona odsprzedaży udziałów w rzeczy (traktorze), to własność tej rzeczy będzie przysługiwać niepodzielnie Panu i Pana bratu (współwłasność). Zbycie udziału we współwłasności rzeczy należy traktować jako dostawę towarów (uchwała NSA z 24.10.2011 r., I FPS 2/11, w której uzasadnieniu NSA wskazał m.in., że na przeszkodzie uznaniu danej transakcji za dostawę towaru nie stoi to, że prawo własności danego towaru przysługuje więcej niż jednemu podmiotowi). W grę wchodzi nie tylko sprzedaż, ale np. dzierżawa (art. 693 K.c.) – w tym wypadku nadal Pan pozostaje właścicielem traktora.

Wracając zaś do współwłasności, jeśli składnik majątku stanowi współwłasność, wartość początkową tego składnika ustala się w takiej proporcji jego wartości, w jakiej pozostaje udział we własności tego składnika majątku. Pan i Pana brat jako współwłaściciele będą amortyzować środki trwałe po połowie. Skoro bowiem sprzęt stanowiący środek trwały jest własnością dwóch przedsiębiorców, amortyzacji powinien dokonywać każdy ze współwłaścicieli. Zasadą jest, że jeżeli osoba będąca w połowie właścicielem danej maszyny, sprzętu zamierza ją wprowadzić do ewidencji środków trwałych, to wartość początkową tej rzeczy ustala się dla celów amortyzacji w proporcji wynoszącej 50% jej wartości.

Zobacz również: Kto może prowadzić działalność rolniczą?

Nie znalazłeś odpowiedzi na swoje pytania? Opisz nam swoją sprawę wypełniając formularz poniżej  ▼▼▼ Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje.