Przepisanie gospodarstwa rolnego na brata a spłata rodzeństwa - czy należy się zachowek?

• Data: 2024-04-14 • Autor: Mateusz Rzeszowski

W poradzie poruszamy problem spłaty rodzeństwa z otrzymanej darowizny gospodarstwa rolnego.

 

Mam pytanie dotyczące spłaty rodzeństwa po darowiźnie gospodarstwa rolnego od rodziców. Ojciec przepisał bratu 8 lat temu całe gospodarstwo w zamian za rentę strukturalną. Reszta rodzeństwa, niestety nic nie otrzymała od rodziców, a brat nie chce nas spłacić. Czy ja i pozostałe rodzeństwo mamy szansę na uzyskanie od brata zachowku po śmierci rodziców i czy należy nam się spłata? Czy żyjący jeszcze rodzice mogą spisać testament, w którym zmuszą syna na którego przepisali gospodarstwo do spłaty pozostałego rodzeństwa? Brat twierdzi, że nie należy się nam zachowek, ani żadna spłata.

Masz podobny problem? Kliknij tutaj i zadaj pytanie.

Przepisanie gospodarstwa rolnego na brata a spłata rodzeństwa - czy należy się zachowek?

Komu należy się zachowek?

Instytucja zachowku uregulowana została w Kodeksie cywilnym (K.c.). Zgodnie z jego art. 991 § 1 K.c.: „Zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni – dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach – połowa wartości tego udziału (zachowek)”.

Natomiast o tym, co uwzględnia się przy obliczaniu zachowku, mówi art. 993 K.c.:

Art. 993. Przy obliczaniu zachowku nie uwzględnia się zapisów zwykłych i poleceń, natomiast dolicza się do spadku, stosownie do przepisów poniższych, darowizny oraz zapisy windykacyjne dokonane przez spadkodawcę.

Jak z tego wynika, do spadku dolicza się darowizny, czy też zapisy windykacyjne dokonane przez spadkodawcę.

Zobacz również: Przepisanie gospodarstwa rolnego na jedno z dzieci

Zbycie gospodarstwa rolnego na poczet renty strukturalnej a zachowek

W opisanym przypadku doszło jednak do zbycie gospodarstwa rolnego na poczet renty strukturalnej. W takim przypadku nie doszło co do zasady do darowizny gospodarstwa rolnego, a do zawarcia specjalnej umowy, o której mowa w art. 84 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników:

Art. 84. Przez umowę z następcą rolnik będący właścicielem (współwłaścicielem) gospodarstwa rolnego zobowiązuje się przenieść na osobę młodszą od niego co najmniej o 15 lat (następcę) własność (udział we współwłasności) i posiadanie tego gospodarstwa z chwilą nabycia prawa do emerytury lub renty inwalidzkiej, jeżeli następca do tego czasu będzie pracować w tym gospodarstwie. Ponadto umowa z następcą może zawierać inne postanowienia, w szczególności dotyczące wzajemnych świadczeń stron przed i po przeniesieniu przez rolnika własności gospodarstwa rolnego na następcę.”

Umowa zawarta na podstawie tego przepisu ma specyficzny charakter, ponieważ z jednej strony następuje nieodpłatne przysporzenie na rzecz następcy rolnika, z drugiej – rolnik otrzymuje dodatkowe świadczenia od państwa. Umowa może ponadto zawierać zasady wypłaty dodatkowych świadczeń od samego następcy, na podstawie przepisu art. 88 ust. 1 omawianej ustawy:

Art. 88. 1. Jeżeli w umowie z następcą albo w umowie zawartej w celu wykonania tej umowy nie postanowiono inaczej, rolnik po przeniesieniu własności gospodarstwa rolnego na następcę może żądać od niego świadczeń przewidzianych w art. 908 § 1 Kodeksu cywilnego, w zakresie uzasadnionym potrzebami rolnika i członków jego rodziny oraz warunkami majątkowymi i osobistymi następcy, z uwzględnieniem jego nakładu pracy w gospodarstwie rolnika i korzyści uzyskanych od rolnika przed objęciem gospodarstwa. […]

Zobacz również: Darowizna ziemi rolnej od brata

Masz problem prawny? Kliknij tutaj i zapytaj prawnika ›

Czy umowa przekazania gospodarstwa rolnego następcy jest równoznaczna z umową darowizny?

Jak wynika z utrwalonego orzecznictwa, umowa o przekazaniu gospodarstwa rolnego następcy nie może być traktowana jak umowa darowizny, stąd nie podlega uwzględnieniu przy obliczaniu należnego zachowku. Stanowisko takie zajął m.in. Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z dnia 19 lipca 2006 r. (sygn. akt VI ACa 99/06), w uzasadnieniu którego czytamy:

Niewątpliwie umowa o przekazanie gospodarstwa rolnego następcy w zamian za świadczenie z ubezpieczenia społecznego wobec zawarcia w niej elementów z różnych dziedzin prawa ma niejednorodny charakter, jednakże ze względu na zakres regulacji oraz cel, jakiemu ma służyć, nie może być ona z punktu widzenia zachowku traktowana tak, jak umowa darowizny w rozumieniu przepisu art. 888 § 1 K.c., a tylko takie darowizny doliczane są do spadku przy obliczaniu zachowku po myśli przepisu art. 993 K.c.

Biorąc pod uwagę liczne wyroki w podobnych sprawach, obawiam się zatem, że w opisanej sprawie roszczenie o zachowek nie zostałoby uznane przez sąd za uzasadnione.

Potrzebujesz pomocy prawnika? Kliknij tutaj i opisz swój problem ›

Czy można rozwiązać umowę przekazującą gospodarstwo rolne następcy?

Skoro Pani rodzice nadal żyją, pozwolę sobie wskazać, że istnieje możliwość rozwiązania zawartej umowy w przypadkach wskazanych odpowiednio w art. 87 i art. 89 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników.

Jeśli Pani rodzice mają inny majątek i pominą brata w testamencie, to będzie on co do zasady uprawniony do dochodzenia zachowku, ponieważ przekazanego gospodarstwa rolnego nie zalicza się do zachowku. Jedyną możliwością jest w takim przypadku wydziedziczenie brata przez rodziców (jeśli zachodzą ku temu przesłanki) lub zawarcie umowy dożywocia, która to umowa – podobnie jak umowa przekazania gospodarstwa rolnego – nie jest umową darowizny i przekazane w jej ramach nieruchomości nie są wliczane przy obliczaniu zachowku.

Zobacz również: Przedawnienie darowizny 10 lat

Kliknij tutaj i zapytaj prawnika online ›

Przykłady

Przypadek Marii

Maria, najmłodsza z czworga rodzeństwa, dowiedziała się, że jej ojciec przepisał gospodarstwo rolne na jej starszego brata, Jana, w zamian za obietnicę opieki i rentę strukturalną. Maria i pozostałe rodzeństwo nie otrzymali żadnej innej części majątku. Po śmierci ojca, Maria zastanawia się, czy może dochodzić zachowku, pomimo że przekazanie gospodarstwa nie było formalną darowizną, a umową o rentę strukturalną, co komplikuje jej sytuację prawną w kontekście roszczeń spadkowych.

 

Sytuacja Tomasza

Tomasz, będąc jednym z trzech braci, był zaskoczony decyzją rodziców, którzy zdecydowali przekazać całe gospodarstwo najstarszemu bratu, Adamowi, nie przewidując żadnych innych form kompensaty dla pozostałych dzieci. Po śmierci rodziców, Adam odmówił jakiejkolwiek spłaty Tomaszowi i jego bratu, powołując się na to, że umowa renty strukturalnej, na której bazowało przekazanie gospodarstwa, wyklucza potrzebę spłaty lub zachowku. Tomasz zastanawia się, czy ma prawo domagać się zachowku, mając na uwadze, że umowa mogła wyłączyć gospodarstwo z masy spadkowej.

 

Dylemat Anny

Anna pochodzi z rodziny rolniczej, gdzie tradycyjnie najstarszy syn dziedziczy gospodarstwo. Jej brat, Krzysztof, otrzymał gospodarstwo pod warunkiem opieki nad starzejącymi się rodzicami. Anna i jej siostra początkowo zgadzały się z tym układem, lecz po śmierci rodziców dowiedziały się, że ich brat nie zamierza ich wspierać finansowo. Zastanawiają się, czy mogą ubiegać się o jakiekolwiek świadczenia lub zachowek, biorąc pod uwagę, że umowa renty strukturalnej mogła zabezpieczyć brata przed takimi roszczeniami.

Podsumowanie

W przypadku przekazania gospodarstwa rolnego na jedno z dzieci w ramach umowy o rentę strukturalną, sytuacja prawna dotycząca spłaty rodzeństwa i zachowku może być skomplikowana. Istotne jest, że tego rodzaju umowy często wykluczają gospodarstwo z masy spadkowej, co może ograniczać możliwości dochodzenia roszczeń przez pozostałe rodzeństwo. Warto zasięgnąć porady prawnej, aby zrozumieć swoje prawa i opcje w takiej sytuacji.

Oferta porad prawnych

Potrzebujesz porady prawnej dotyczącej zachowku lub spłaty rodzeństwa po przekazaniu gospodarstwa rolnego? Skontaktuj się z nami, oferujemy kompleksowe konsultacje online oraz pomoc w przygotowaniu niezbędnych pism prawnych. Zapewniamy profesjonalne wsparcie dostosowane do Twojej sytuacji. Aby skorzystać z naszych usług, opisz swój problem w formularzu pod artykułem.

Źródła:

1. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny - Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93
2. Ustawa z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników - Dz.U. 1991 nr 7 poz. 24
3. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 19 lipca 2006 r., sygn. akt VI ACa 99/06

Nie znalazłeś odpowiedzi na swoje pytania? Opisz nam swoją sprawę wypełniając formularz poniżej  ▼▼▼ Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje.

Zapytaj prawnika - porady prawne online

Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje!
Wycenę wyślemy do 1 godziny


Mateusz Rzeszowski

O autorze: Mateusz Rzeszowski

Absolwent prawa na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach. Specjalizuje się w prawie zamówień publicznych oraz obsłudze prawnej firm. Zajmuje się również sporządzaniem projektów umów, uchwał, regulaminów, polityk oraz innych aktów. Jednocześnie, posiada także szerokie zainteresowania w innych dziedzinach prawa, pozwalające na udzielanie porad w zróżnicowanych stanach faktycznych i prawnych.


Porad przez Internet udzielają
prawnicy z dużym doświadczeniem

Zapytaj prawnika

Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje!
Wycenę wyślemy do 1 godziny
Zadaj pytanie »

eporady24.pl

spadek.info

prawo-budowlane.info

odpowiedziprawne.pl

prawo-pracy.pl

prawo-mieszkaniowe.info

rozwodowy.pl

prawo-cywilne.info

spolkowy.pl

sluzebnosc.info

poradapodatkowa.pl

prawo-karne.info

prawozus.pl

ewindykacja24.pl

Szukamy prawnika »