Formy przekazania gospodarstwa rolnego

Przekazanie gospodarstwa jednemu z dzieci

W nakreślonej przez Panią sprawie istotne jest, w jakim trybie Pani rodzice pragną przekazać gospodarstwo rolne Pani siostrze. Inne bowiem będą konsekwencje prawne przy przekazaniu gospodarstwa rolnego w trybie przepisów o ubezpieczeniu społecznym rolników, a zupełnie inne, jeżeli nastąpi to w drodze zwykłej umowy darowizny lub testamentu.

Przepisanie gospodarstwa za rentę a zachowek

Trzeba o tym pamiętać, że przekazanie gospodarstwa rolnego za rentę (emeryturę) nie daje Pani możliwości ubiegania się w przyszłości o zachowek, ponieważ zgodnie z utrwalonym już orzecznictwem umowa przekazania gospodarstwa rolnego w trybie przepisów o ubezpieczeniu społecznym rolników nie jest darowizną w rozumieniu Kodeksu cywilnego (K.c.). Wynika to zasadniczo z jej niejednorodnego charakteru zawierającego zarówno elementy prawa administracyjnego, ubezpieczeniowego i cywilnego. Wskazywał na to niejednokrotnie Sąd Najwyższy, uznając, że umowa przeniesienia gospodarstwa rolnego w zamian za emeryturę jest swego rodzaju umową przeniesienia własności i posiada cechy wyraźnie odróżniające ją od umowy darowizny (np. odpłatność w postaci emerytury). Również Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 19 lutego 1991 roku (III CZP 4/91, OSNC 1991/8-9/103) wyraził pogląd, iż wartości gospodarstwa rolnego przekazanego następcy na podstawie art. 52 ust. 1 ustawy z dnia 27 października 1977 r. o zaopatrzeniu emerytalnym i innych świadczeniach dla rolników i ich rodzin (Dz. U. Nr 32, poz. 140) nie uwzględnia się przy ustalaniu zachowku. Z uzasadnienia uchwały wynika, iż stanowisko to odnosi się również do umów zawieranych w trybie ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (Dz. U. z 1991 r. Nr 7, poz. 24) oraz ustawy z 14 grudnia 1982 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i członków ich rodzin (Dz. U. Nr 40, poz. 268). Powyższe orzecznictwo stanowi więc, że z punktu widzenia uprawnień do zachowku umowa przekazania gospodarstwa rolnego nie powinna być traktowana jako umowa darowizny i nie można doliczyć w tym wypadku wartości gospodarstwa rolnego przy wyliczaniu zachowku. Zatem w tym przypadku Pani ewentualne roszczenia o część dziedzictwa po rodzicach skazane byłyby na porażkę.

Zobacz również: Darowizna gospodarstwa rolnego a zachowek dla rodzeństwa

Darowizna nieruchomości rolnej

Rodzice jednak mogą dokonać darowizny nieruchomości rolnej albo na Panią i siostrę jednocześnie, albo tylko na siostrę, dokonując zapisu w notarialnie sporządzonym akcie darowizny, z którego będzie wynikał obowiązek spłaty Pani w przypadku np. sprzedaży nieruchomości, np. 6 ha, przez Pani siostrę.

Jak podzielić jedno gospodarstwo między dzieci?

Warto także pamiętać, że jeżeli do przepisania lub przekazania mamy jednolitą nieruchomość (niepodzieloną prawnie, widniejącą w ewidencji lub księdze wieczystej jako jedna), wówczas należy ją albo uprzednio podzielić na dwie odrębne, albo przepisać nieruchomość jako współwłasność obdarowanych (np. dla Pani i siostry po 50%). W przypadku przepisania na Panie gospodarstwa rolnego w formie współwłasności konieczne może się okazać także późniejsze zniesienie współwłasności. Wówczas każda z Pań stanie się samodzielnym właścicielem części nowej, już podzielnej nieruchomości. Zanim to jednak nastąpi, w celu spokojnego prowadzenia gospodarstwa odrębną umową może Pani wydzierżawić swoją część siostrze do używania.

W innym wariancie Pani rodzice mogą dokonać darowizny na rzecz tylko siostry, ale z zapisem zobowiązującym ją do dokonania spłat na rzecz Pani kwoty odpowiadającej wartości np. 6 ha ziemi w przypadku sprzedaży gospodarstwa. Wskazanym jest, aby Pani siostra jako obdarowana wprost oświadczyła w akcie, że spłaci Panią zgodnie z zapisem umowy darowizny. Chociaż obecny Kodeks cywilny darowizny obciążliwej nie reguluje, to jest ona dopuszczalna w ramach zasady swobody umów (wyrok SN, sygn. akt: II CSK 153/15). Darczyńca bowiem oczekuje przyznania ochrony prawnej beneficjentowi tego dodatkowego polecenia, skoro przewiduje dla niego jakąś korzyść. Gdyby nie oczekiwał, mógłby to wyraźnie postanowić.

Zapisanie gospodarstwa w testamencie

Pani rodzice mogą też ustanowić testament. Własnoręczny zapis testamentowy, opatrzony podpisem i datą, a jeszcze lepiej testament sporządzony w obecności notariusza, ułatwia też sądowe przeprowadzenie spadku, w którym gospodarstwo zostanie zapisane Paniom po połowie.

Jednakże w opisanym stanie najbardziej rozsądnym rozwiązaniem zdaje się być umowa darowizny.

Nabycie gospodarstwa rolnego w drodze darowizny a podatek od spadków i darowizn

Darowizna taka co do zasady zwolniona jest z podatku. Ze zwolnienia od podatku od spadków i darowizn korzysta nabycie własności lub prawa użytkowania wieczystego nieruchomości lub jej części wraz z częściami składowymi, jeżeli w rozumieniu przepisów o podatku rolnym, w chwili nabycia nieruchomość ta stanowi gospodarstwo rolne lub jego część, a także wówczas, gdy wejdzie w skład gospodarstwa rolnego, będącego własnością nabywcy i to gospodarstwo rolne będzie prowadzone przez nabywcę przez okres co najmniej 5 lat od dnia nabycia.

Ustawodawca przewiduje tu jednak kilka wyjątków. I tak ze zwolnienia od podatku nie korzysta nabycie własności lub prawa użytkowania wieczystego:

• budynków mieszkalnych;
• budynków zajętych na cele specjalistycznego chowu i wylęgu drobiu lub specjalistycznej hodowli zwierząt wraz z urządzeniami i ze stadem hodowlanym;
• urządzeń do prowadzenia upraw specjalnych, jak szklarnie, inspekty, pieczarkarnie, chłodnie, przechowalnie owoców.

Gdy w skład gospodarstwa rolnego wchodzi budynek mieszkalny, a nabywcy należą do I grupy podatkowej (a tak jest w Pani przypadku), to do podstawy opodatkowania nie wlicza się jego wartości do łącznej wysokości nieprzekraczającej 110 m² powierzchni użytkowej budynku.

Aby skorzystać ze zwolnienia, trzeba spełnić dodatkowe wymogi. Ulga dotyczy tu osoby, która:

• posiada obywatelstwo polskie;
• nie jest właścicielem innego budynku mieszkalnego lub lokalu mieszkalnego stanowiącego odrębną nieruchomość bądź będąc nim przeniesie własność budynku lub lokalu na rzecz zstępnych, Skarbu Państwa lub gminy w terminie 6 miesięcy od dnia złożenia zeznania podatkowego albo zawarcia umowy darowizny w formie aktu notarialnego;
• nie przysługuje jej spółdzielcze lokatorskie prawo do lokalu mieszkalnego, spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego lub wynikające z przydziału spółdzielni mieszkaniowej: prawo do domu jednorodzinnego lub prawo do lokalu w małym domu mieszkalnym, a w razie dysponowania tym prawem przekaże je zstępnym lub przekaże do dyspozycji spółdzielni, w terminie 6 miesięcy od dnia złożenia zeznania podatkowego albo zawarcia umowy darowizny w formie aktu notarialnego;
• nie jest najemcą lokalu lub budynku lub będąc nim rozwiąże umowę najmu w terminie 6 miesięcy od dnia złożenia zeznania podatkowego albo zawarcia umowy darowizny w formie aktu notarialnego;
• będzie zamieszkiwać, będąc zameldowanym na pobyt stały w nabytym lokalu lub budynku i nie dokona jego zbycia przez okres 5 lat:
  – od dnia złożenia zeznania podatkowego lub zawarcia umowy darowizny w formie aktu notarialnego – jeżeli w chwili złożenia zeznania lub zawarcia umowy darowizny nabywca mieszka i jest zameldowany na pobyt stały w nabytym lokalu lub budynku,
  – od dnia zamieszkania potwierdzonego zameldowaniem na pobyt stały w nabytym lokalu lub budynku – jeżeli nabywca zamieszka i dokona zameldowania na pobyt stały w ciągu roku od dnia złożenia zeznania podatkowego lub zawarcia umowy darowizny w formie aktu notarialnego.

Wybór, która z form darowizny jest optymalna, jest oczywiście decyzją Pani rodziców.

Podstawa prawna:

1. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (j.t. Dz. U. 2016, poz. 380) w szczególności:
   art. 888-902 (darowizna)
   art. 922-1088 (spadek, testamenty, dziedziczenie, zachowek, itd.)
2. Ustawa z dnia 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn (j.t. Dz. U. 2016 poz. 205)
3. Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 czerwca 2004 r. w sprawie maksymalnych stawek taksy notarialnej (j.t. Dz. U. 2013 poz. 237)

Zobacz również: Przekazanie gospodarstwa rolnego a zachowek

Źródła:

1. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny - Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93
2. Ustawa z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników - Dz.U. 1991 nr 7 poz. 24
3. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 lutego 1991 roku III CZP 4/91, OSN

Nie znalazłeś odpowiedzi na swoje pytania? Opisz nam swoją sprawę wypełniając formularz poniżej  ▼▼▼ Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje.