Praca w gospodarstwie a dodatek rolniczy, czy ZUS uwzględni ten okres?

Zasady obliczania wysokości emerytury

W pierwszej kolejności wskazuję, że jeżeli osoba ubezpieczona udowodniła okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej: 20 lat – kobieta lub 25 lat – mężczyzna, wysokość emerytury oblicza się bez uwzględnienia okresów pracy w gospodarstwie rolnym. W takim przypadku wysokość emerytury oblicza się na zasadach ogólnych zgodnie z przepisami art. 53 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (dalej „ustawa emerytalna”).

Uwzględnianie okresów pracy rolniczej

Jeżeli posiadane okresy składkowe i nieskładkowe nie pozwolą na uzyskanie stażu umożliwiającego nabycie prawa do emerytury, można go uzupełnić w niezbędnym zakresie okresami wymienionymi w art. 10 ustawy emerytalnej. Te okresy to:

1. Okresy ubezpieczenia społecznego rolników, za które opłacono składki przewidziane w odrębnych przepisach.
2. Okresy prowadzenia gospodarstwa rolnego (przypadające przed 1 lipca 1977 r.) po ukończeniu 16. roku życia.
3. Okresy pracy w gospodarstwie rolnym (sprzed 1 stycznia 1983 r.) po ukończeniu 16. roku życia.

Okresy uwzględniane w stażu ubezpieczeniowym przypadające przed 1.07.1977 r. musiały być okresami prowadzenia gospodarstwa rolnego po ukończeniu 16. roku życia. Gospodarstwo rolne mógł prowadzić właściciel, posiadacz lub dzierżawca. Stosowny dokument w tej mierze powinien być wystawiony przez urząd gminy, na terenie której dane gospodarstwo jest położone. Tenże dokument należy złożyć organowi rentowemu dla potwierdzenia omawianego okresu w celu jego doliczenia do brakującego do nabycia prawa do emerytury okresu składkowego i nieskładkowego.

Możliwość uzupełnienia niepełnych okresów składkowych i nieskładkowych pracą w gospodarstwie rolnym

Najwięcej problemów wywołuje możliwość uzupełnienia niepełnego okresu składkowego i nieskładkowego, przypadającymi przed 1.01.1983 r. okresami pracy w gospodarstwie rolnym po ukończeniu 16. roku życia.

Przede wszystkim z art. 10 ust. 1 pkt 3 ustawy emerytalnej w sposób oczywisty wynika, że chodzi o „pracę” w gospodarstwie rolnym, a nie o tytuł prawny do tego gospodarstwa. Praca ta musiała stanowić główne źródło utrzymania osoby, która była rolnikiem, ale pozostawała we wspólnym gospodarstwie domowym (dzieci, rodzice).

W orzecznictwie sądowym ukształtował się przy tym pogląd, że taka praca musiała być świadczona w wymiarze przekraczającym połowę pełnego wymiaru czasu pracy (np. wyroki SN: z 28.02.997 r., II UKN 96/96; z 19.12.2000 r., II UKN 155/00; z 8.03.2011 r., UK 305/10; z 7.05.2015 r., III UK 172/14). Musiała to być jednocześnie praca stała o istotnym znaczeniu dla prowadzonej działalności rolniczej. Dlatego doraźna pomoc w wykonywaniu typowych obowiązków domowych, zwyczajowo wymaganych od dzieci jako członków rodziny rolnika, nie stanowi stałej pracy w gospodarstwie rolnym doliczanej do wymaganego stażu (wyrok SN z 10.05.2000 r., II UKN 535/99; wyrok SA we Wrocławiu z 8.06.2012 r., III AUa 467/12; wyrok SA w Szczecinie z 6.04.2011 r., III AUa 62/10).

Praca w gospodarstwie w okresach przerw wakacyjnych

Możliwe jest jednak uwzględnienie okresu pracy w gospodarstwie rolnym po ukończeniu 16. roku życia świadczonej w wymiarze przekraczającym połowę pełnego wymiaru czasu pracy w czasie wakacji szkolnych (tak wskazał SN w wyroku z 19.12.2000 r., II UKN 155/00; zob. też wyrok SN z 3.06.2014 r., III UK 180/13; wyrok SA w Łodzi z 5.08.2015 r., III AUa 727/15).

Zgodnie natomiast z wytycznymi obowiązującymi w ZUS osoba pracująca w gospodarstwie rolnym po ukończeniu 16. roku życia przed 1.01.1983 r. w czasie wakacji nie spełnia kryteriów domownika w rozumieniu art. 6 pkt 2 ustawy z 20.12.1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników – co do samej zasady – ze względu na brak elementu stałości pracy. Takie zalecenie zostało zawarte na piśmie okólnym zastępcy dyrektora Departamentu Świadczeń Emerytalno-Rentowych z 8.06.1992 r., nr Rn.022-54/9. W piśmie z 24.10.1997 r., Ses-140-8/97, Departament Emerytur i Rent wypowiedział się, że zamieszkiwanie poza gospodarstwem przez znaczną część roku oraz praca dorywcza w gospodarstwie rolnym w czasie ferii lub wakacji nie dają podstaw do uznania takiej osoby za domownika. Stanowisko to zostało podtrzymane w piśmie Departamentu Świadczeń Emerytalno-Rentowych z 7.07.2008 r., nr 992700/6102/2008/SE. Tym samym okresy przerw wakacyjnych uczniów szkół ponadpodstawowych i studentów szkół wyższych uczących się poza miejscem położenia gospodarstwa rolnego nie są zaliczane do okresów mających wpływ na prawo do świadczeń. Stanowisko Centrali w tym podmiocie nie zmieniło się i obowiązuje również pod rządami ustawy z 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z FUS.

Wydaje się zasadne, aby osoba zainteresowana doliczeniem jej okresów pracy „rolniczej” przed 1.01.1983 r. w składanym w organie rentowym oświadczeniu w sposób wyraźny na te okoliczności wskazywała. I tak, jeżeli we wskazanym okresie osoba zainteresowana kontynuowała naukę w szkole średniej czy na studiach, celowe byłoby podawanie, w jakiej to było miejscowości i czy codziennie do tej szkoły (uczelni) dojeżdżała, czy też mieszkała poza gospodarstwem rolnym (internacie, akademiku). Gdyby bowiem codzienne dojazdy zajmowały znaczną ilość czasu albo też zainteresowana osoba przyjeżdżała do rodziców (dziadków, wujostwa, krewnych) jedynie na niedziele i święta, to brak możliwości uznania, że wykonywała ona pracę w tym gospodarstwie (mogła co najwyżej pomagać w niektórych czynnościach). Natomiast w przypadkach gdy osoba zainteresowana przyjeżdżała do danego gospodarstwa rolnego na okresy wakacyjne i wówczas – na równi z innymi osobami – w nim pracowała, wykonując różnorodne czynności związane z prowadzoną działalnością rolniczą, to nie jest wykluczone, aby takie okresy „pracy rolnej” zaliczyć jej do wymaganego stażu w myśl omawianego art. 10 ust. 1 pkt 3 ustawy.

W świetle powyższego oraz utrwalonej linii orzeczniczej sądów ZUS powinien rozważyć celowość zmiany prezentowanego od 1992 r. stanowiska, że pracy w gospodarstwie rolnym przed 1.01.1983 r. nie można zaliczać w przypadkach, gdy ma ona miejsce w okresach przerw w nauce. Nie jest też zasadne podnoszenie, że osoba taka powinna spełniać kryteria „domownika”, albowiem art. 10 ust. 1 pkt 3 ustawy takiej konieczności nie przewiduje. „Domownik” to osoba objęta rolniczym ubezpieczeniem społecznym. Pojęcie to egzystuje w prawie od 1983 r. W przepisie chodzi zatem o docenienie pracy w gospodarstwie rolnym innych członków rodziny oprócz rolnika i jego małżonka, którzy mieli prawo do emerytury rolniczej na podstawie ustawy z 1977 r. Pogląd ten jest tym bardziej uzasadniony, że przypadki żądania uzupełnienia okresów składkowych i nieskładkowych okresami tego rodzaju pracy w gospodarstwie rolnym zdarzają się w wyjątkowych sytuacjach i dotyczą z reguły kilku brakujących miesięcy.

Wykazanie przed sądem pracy w gospodarstwie rolnym

W toku postępowania sądowego osoba starająca się o emeryturę może użyć wszystkich dostępnych środków dowodowych, aby potwierdzić okres wykonywania pracy w gospodarstwie rolnym, a w razie sporu – do sądu orzekającego w sprawie należeć będzie ocena, czy okres tej pracy może być uwzględniony. O ile zatem organ rentowy, po dokonaniu oceny stanu faktycznego danej sprawy, odmówi uznania takiej pracy ze względu na brak wystarczająco miarodajnych dowodów na jej wykonywanie, to już w trakcie postępowania przed sądem I instancji będzie miał pełną możliwość weryfikacji swojego stanowiska.

Zwiększenie emerytury o część rolną

W wyroku z 15 października 2019 roku, III AUa 133/19, Sąd Apelacyjny w Szczecinie – III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych, zwrócił uwagę, iż zwiększenie emerytury o część rolną nie dotyczy okresów pracy w gospodarstwie rolnym, za które nie opłacono składek: Ustalając zatem staż do zwiększenia emerytury w systemie powszechnym uwzględnia się tylko udowodnione okresy opłacania składek na ubezpieczenie rolnicze, tj. okresy, za które składki faktycznie zostały uiszczone. [...] Za taki nie może być uznany ewentualny okres pracy w gospodarstwie rolnym rodziców przypadający przed 1983 rokiem, gdyż wówczas nie istniał obowiązek opłacania składek na ubezpieczenie społeczne rolników. Obowiązek opłacania przez rolników indywidualnym składek na ubezpieczenie społeczne został wprowadzony ustawą z dnia 27 października 1977 roku o zaopatrzeniu emerytalnym oraz innych świadczeniach dla rolników. Obowiązek ten utrzymały następnie wszystkie późniejsze ustawy, dotyczące ubezpieczenia społecznego rolników, rozszerzając go od 1983 roku na domowników. [...] Przepisy przewidują możliwość podwyższenia emerytury okresami pracy w gospodarstwie rolnym, ale możliwe jest to jedynie odnośnie okresów opłacania składek na rolnicze ubezpieczenia społeczne. Zwiększenie nie przysługuje natomiast za pozostałe okresy rolne, tj. za okresy pracy w gospodarstwie rolnym oraz okresy prowadzenia tego gospodarstwa po ukończeniu 16. roku życia przebyte w okresie, w którym nie było obowiązku opłacania z tego tytułu składek na ubezpieczenie społeczne rolników.

Zwiększenie rolne przyznaje się ubezpieczonemu, który legitymuje się okresami ubezpieczenia społecznego rolników, za które opłacono składki, krótszymi niż 25 lat. W przypadku gdy okresy te przekraczają 25 lat, zamiast emerytury z FUS przyznaje się emeryturę z ubezpieczenia rolniczego.

Przesłanką uwzględnienia przy ustalaniu prawa do świadczeń emerytalnych okresu pracy w gospodarstwie rolnym po ukończeniu 16 roku życia, świadczonej przed 1 stycznia 1983 r. jest stałe wykonywanie pracy w wymiarze przekraczającym połowę pełnego wymiaru czasu pracy. Niewątpliwie praca domownika w gospodarstwie rolnym o charakterze dorywczym, okazjonalna i w wymiarze niższym od połowy pełnego wymiaru czasu pracy nie spełnia wymogu uznania jej za okres składkowy w rozumieniu ustawy emerytalnej (Wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 14 listopada 2019 r. III AUa 160/19).

Przeliczenie okresów pracy w gospodarstwie rolnym

Okresy pracy w gospodarstwie rolnym przypadające przed dniem 1.01.1983 r., a po ukończeniu 16 roku życia, mogą być uwzględnione zarówno przy ustalaniu prawa do emerytury, jak i przy ustalaniu wysokości emerytury, ale tylko w zakresie niezbędnym do uzupełnienia okresów składkowych i nieskładkowych wymaganych do przyznania prawa do emerytury. Dopiero przy zachowaniu powyższego warunku okresy te zaliczane są na wysokość świadczenia, na zasadach określonych w art. 56 ust. 1 i 3 ustawy.

Konstrukcja przepisu art. 56 ust. 4, zmierzająca do zrekompensowania okresu podwójnego ubezpieczenia – okresów opłacania składek na ubezpieczenie społeczne rolników i ubezpieczenie społeczne pracowników – przemawia pośrednio za przedstawioną wyżej wykładnią, gdyż przewiduje również zwiększenie świadczenia, ale w sytuacji, gdy okresów pracy rolniczej nie wykorzystano do uzupełnienia brakujących do nabycia prawa do świadczenia okresów składkowych i nieskładkowych.

Skoro bowiem ustawodawca przewidział odmienne uregulowanie zwiększenia świadczenia za okres opłacania składek na FUS, mimo że wykazane przez ubezpieczonego okresy składkowe i nieskładkowe nie wymagały uzupełnienia w celu nabycia prawa do emerytury, to nie ma podstaw, aby okresy, za które składki nie zostały opłacone, były traktowane w sposób szczególnie uprzywilejowany. Taką sytuację stwarzałoby zaliczenie na wysokość świadczenia także tych okresów wymienionych w art. 10 ust. 1 pkt 2 i 3 ustawy, których ilość przekraczała zakres niezbędny do uzupełnienia okresów składkowych i nieskładkowych wymaganych do przyznania emerytury.

Stąd jeśli występuje u Pana konieczność uzupełnienia okresów składkowych lub nieskładkowych wymaganych do emerytury, praca w gospodarstwie zostanie zaliczona do stażu pracy, co wpłynie także na wysokość świadczenia. Jeśli nie występuje u Pana konieczność uzupełnienia okresów składkowych lub nieskładkowych wymaganych do emerytury, wysokość emerytury oblicza się bez uwzględnienia okresów pracy w gospodarstwie rolnym. W takim przypadku wysokość emerytury oblicza się na zasadach ogólnych zgodnie z przepisami art. 53 ustawy emerytalnej.

Źródła:

Ustawa z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych - Dz.U. 1998 nr 162 poz. 1118

Nie znalazłeś odpowiedzi na swoje pytania? Opisz nam swoją sprawę wypełniając formularz poniżej  ▼▼▼ Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje.