Zniesienie współwłasności gospodarstwa przez sąd

Zniesienie współwłasności gospodarstwa rolnego

Zgodnie z art. 213 Kodeksu cywilnego:

„Art. 213. § 1. Jeżeli zniesienie współwłasności gospodarstwa rolnego przez podział między współwłaścicieli byłoby sprzeczne z zasadami prawidłowej gospodarki rolnej, sąd przyzna to gospodarstwo temu współwłaścicielowi, na którego wyrażą zgodę wszyscy współwłaściciele.

§ 2. Przyznanie przez sąd gospodarstwa rolnego w rozumieniu przepisów ustawy, o której mowa w art. 166 § 3, następuje z uwzględnieniem przepisów tej ustawy” (chodzi o ustawę z dnia 11 kwietnia 2003 r. o kształtowaniu ustroju rolnego (Dz. U. z 2018 r. poz. 1405, 1496 i 1637)”.

Jeśli zatem brat w postępowaniu o dział spadku (do którego odpowiednio stosuje się przepisy o zniesieniu współwłasności, por. art. 1035 Kodeksu cywilnego, art. 688 Kodeksu postępowania cywilnego) wyrazi zgodę, by to Pani przejęła gospodarstwo rolne, sąd przyzna je Pani, a sprawa toczyć się będzie wokół wielkości spłaty. Jeśli brat takiej zgody nie wyrazi, w pierwszej kolejności sąd będzie oceniał, czy gospodarstwo rolne daje się podzielić bez zakłócenia prawidłowej gospodarki rolnej, jeśli nie – będzie sam wskazywał współwłaściciela, jednak według reguł określonych w przepisie art. 214 Kodeksu cywilnego:

„Art. 214. § 1. W razie braku zgody wszystkich współwłaścicieli, sąd przyzna gospodarstwo rolne temu z nich, który je prowadzi lub stale w nim pracuje, chyba że interes społeczno-gospodarczy przemawia za wyborem innego współwłaściciela.

§ 2. Jeżeli warunki przewidziane w paragrafie poprzedzającym spełnia kilku współwłaścicieli albo jeżeli nie spełnia ich żaden ze współwłaścicieli, sąd przyzna gospodarstwo rolne temu z nich, który daje najlepszą gwarancję jego należytego prowadzenia.

§ 3. Na wniosek wszystkich współwłaścicieli sąd zarządzi sprzedaż gospodarstwa rolnego stosownie do przepisów Kodeksu postępowania cywilnego, a w przypadku gospodarstwa rolnego w rozumieniu przepisów ustawy, o której mowa w art. 166 § 3, z uwzględnieniem przepisów tej ustawy.

§ 4. Sprzedaż gospodarstwa rolnego sąd zarządzi również w wypadku niewyrażenia zgody przez żadnego ze współwłaścicieli na przyznanie mu gospodarstwa”.

Zobacz również: Współwłasność gruntu rolnego

Wybór właściciela gospodarstwa

Jeśli i brat i Pani będą chcieli przejąć gospodarstwo, sąd przyzna je temu, kto je prowadzi lub stale w nim pracuje, chyba że zajdą powody świadczące o tym, że interes społeczno-gospodarczy przemawia za wyborem innego współwłaściciela (np. gospodarstwo podupada, a drugi współwłaściciel może w nie zainwestować itd.). Jeśliby Pani wspólnie z bratem prowadziła już teraz gospodarstwo i w nim pracowała albo też ani Pani, ani brat go nie prowadzi i w nim nie pracuje, gospodarstwo zostanie przyznaje temu, „kto daje należytą gwarancję jego prowadzenia”, np. posiada doświadczenie, wykształcenie rolnicze. Dopiero jeśli zgodzą się na to wszyscy współwłaściciele albo też żaden z nim nie będzie chciał przejąć gospodarstwa, sąd zarządzi jego sprzedaż.

Spłata drugiego współwłaściciela

Jeśli Państwo zgodnie stwierdzą, że gospodarstwo ma przynależeć jednemu z Państwa, w tym przypadku jak chce Pani – ma przynależeć Pani, do ustalenia pozostanie spłata dla brata. W pierwszej kolejności sąd tę spłatę ustali tak, jak Państwo się porozumieją. Póki co nie ma Pani powodów sądzić, że takie porozumienie nastąpi – brat najwyraźniej nie zgadza się na zaproponowane warunki. Jeśli nie nastąpi, konieczna będzie wycena gospodarstwa przez biegłego sądowego rzeczoznawcę. Wyliczona przez biegłego wartość gospodarstwa, a dalej – wartość udziału, który ma być spłacony – będzie przyjęta jako wysokość spłaty na rzecz brata. Pani jednak może wnosić o obniżenie tej spłaty, jej odroczenie, rozłożenie na raty, a sąd może to uczynić. Zgodnie z art. 216 Kodeksu cywilnego:

„Art. 216. § 1. Wysokość przysługujących współwłaścicielom spłat z gospodarstwa rolnego ustala się stosownie do ich zgodnego porozumienia.

§ 2. W razie braku takiego porozumienia spłaty przysługujące współwłaścicielom mogą być obniżone. Przy określaniu stopnia ich obniżenia bierze się pod uwagę:

1) typ, wielkość i stan gospodarstwa rolnego będącego przedmiotem zniesienia współwłasności;

2) sytuację osobistą i majątkową współwłaściciela zobowiązanego do spłat i współwłaściciela uprawnionego do ich otrzymania.

§ 3. Obniżenie spłat, stosownie do przepisu paragrafu poprzedzającego, nie wyklucza możliwości rozłożenia ich na raty lub odroczenia terminu ich zapłaty, stosownie do przepisu art. 212 § 3.

§ 4. Przepisów § 2 i 3 nie stosuje się do spłat na rzecz małżonka w razie zniesienia współwłasności gospodarstwa rolnego, które stosownie do przepisów Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego należy do wspólnego majątku małżonków”.

W sytuacji działu spadku gospodarstwa rolnego powinna Pani jeszcze mieć świadomość treści art. 217 i 218, dotyczących konsekwencji sprzedaży gospodarstwa, gdy sąd obniżył spłatę oraz – w razie gdyby brat zamieszkiwał w gospodarstwie – jego prawa do dalszego w nim zamieszkiwania przez 5 lat.

„Art. 217. Współwłaściciel, który w wyniku zniesienia współwłasności otrzymał gospodarstwo rolne, wchodzące zaś w skład tego gospodarstwa nieruchomości rolne zbył odpłatnie przed upływem pięciu lat od chwili zniesienia współwłasności, jest obowiązany pozostałym współwłaścicielom, którym przypadły spłaty niższe od należnych, wydać - proporcjonalnie do wielkości ich udziałów - korzyści uzyskane z obniżenia spłat, chyba że celem zbycia jest zapewnienie racjonalnego prowadzenia tego gospodarstwa.

Art. 218. § 1. Współwłaściciele, którzy nie otrzymali gospodarstwa rolnego lub jego części, lecz do chwili zniesienia współwłasności w tym gospodarstwie mieszkali, zachowują uprawnienia do dalszego zamieszkiwania, jednakże nie dłużej niż przez pięć lat, a gdy w chwili znoszenia współwłasności są małoletni - nie dłużej niż pięć lat od osiągnięcia pełnoletności. Ograniczenie terminem powyższym nie dotyczy współwłaścicieli trwale niezdolnych do pracy.

§ 2. Do uprawnień wynikających z przepisów paragrafu poprzedzającego stosuje się odpowiednio przepisy o służebności mieszkania”.

Podsumowując, sąd będzie miał na uwadze, że to Pani chciałaby przejąć gospodarstwo. W razie jednak, gdyby brat się na to nie godził, sąd będzie brał pod uwagę dalsze opisane w omówionych powyżej przepisach okoliczności i ostatecznie może dojść do wniosku, że Pani gospodarstwa nie przyzna. Gdyby brat sam nie chciał przejąć gospodarstwa, najprawdopodobniej zostanie ono przyznane Pani. To jednak zależy jeszcze od oceny przesłanek, które omówiłam.

Zobacz również: Zasiedzenie nieruchomości po osobie zmarłej

Długość postępowania w sądzie

Długość postępowania o dział spadku także zależy od stanowiska stron w postępowaniu. Jeśli dział spadku ma być zgodny – godzą się Państwo, że Pani przejmie gospodarstwo i ustalili Państwo wysokość spłaty, sprawa powinna skończyć się na pierwszej rozprawie. W zależności od sądu, praktyka wskazuje, że termin może być wyznaczony na dzień ok. 6 miesięcy po wpływie wniosku (od 2 miesięcy do ok. 8 miesięcy). Jeśli godzą się Państwo, że gospodarstwo zostanie przyznane Pani, a nie godzą się Państwo co do wysokości spłaty, konieczne będzie sporządzenie opinii biegłego co do wartości gospodarstwa. Oczekiwanie na opinię może trwać w najlepszym razie ok. 3 miesięcy. Będzie wtedy dodatkowo przynajmniej jedna rozprawa (terminy wyznaczane są co 3–6 miesięcy). Jeśli strony będą podważać opinię, może się okazać, że sąd dopuści dowód z opinii innego biegłego – tu trzeba będzie ponownie przejść procedurę opinii i zarzutów. Jeśliby się zdarzyło, że opinia z powodu przedłużania się postępowania straci ważność (12 miesięcy od sporządzenia), konieczna będzie opinia aktualizacyjna, i tu – znowuż zarzuty, być może wzywanie biegłego na rozprawę. Takie postępowanie w pierwszej instancji może potrwać ok. 1 roku do 2 lat. Następnie w przypadku apelacji – dodatkowe ok. 6 miesięcy do jej rozpatrzenia (termin także zależy od konkretnego sądu). Zdarza się, że sąd odwoławczy przekazuje sprawę do ponownego rozpoznania przez sąd I instancji i wtedy procedura przebiega od nowa.

Jeśli Państwo nie zgodzą się co do osoby, której należy przyznać gospodarstwo, będą Państwo zapewne zgłaszać dowody na okoliczności istotne dla określenia, komu gospodarstwo przyznać (według przesłanek omówionych na wstępie). Będą to zapewne także dowody ze świadków. W takim wypadku należy doliczyć (w zależności od ilości świadków) 1–2 rozprawy na ich przesłuchanie.

Podsumowując, w tego typu sprawach postępowanie może trwać stosunkowo długo – porównując go do innych standardowych spraw sądowych. W najlepszym razie przy sporze potrwa ok. 1–1,5 roku w pierwszej instancji, a jeśli któraś ze stron będzie apelować – ok. 1,5 roku do 2 lat. Trudno jednak jest określić przewidywany termin zakończenia postępowania, bo zawsze może ono przebiegać różnie i napotkać na trudności, których nie można było przewidzieć (np. choroba sędziego i brak wyznaczania rozpraw czy odwoływanie terminów, także np. z powodu Covid19).

Jeśli masz podobny problem prawny, zadaj pytanie naszemu prawnikowi (przygotowujemy też pisma) w formularzu poniżej  ▼▼▼